ایران زمین، به عنوان یکی از کهن ترین تمدنهای شناخته شده تاریخ بشر، همواره مهد تولید انواع صنایع دستی بوده است. این سرزمین که خود بنیانگذار بسیاری از پیشرفتهای تاریخ بشر در طول زمان بوده است، در بستر خود موضوعات بسیاری را پدید اورده است که هرکدام از آنها در طول هزاران سال، باقی مانده، توسعه یافته یا از رده خارج شده اند.
صنایع دستی ایرانی، از هزاران سال پیش در این سرزمین تولید شده و موزه های ایران، مملو است از انواع و اقسام این آثار که بر روی سنگ، آهن، مفرغ، چوب و… تولید شده و هر کدام موارد مصرف متعددی داشته اند.
در این مطلب بنا داریم با توجه به تنوع و تکثر این آثار دوست داشتنی که ریشه در فرهنگ و جامعه ایران دارد، نسبت به معرفی پرطرفدارترین و محبوب ترین صنایع دستی ایران که در حال حاضر تولید شده و می توان گفت از هرکدام از آنها، از دل یک منطقه بر میخیزند، اقدام نماییم.
این مهم از این جهت حائز اهمیت است که به دلیل تنوع بالای این محصولات، بسیاری از افراد در انتخاب آنها دچار تردید می شوند. از آن سو، ممکن است به همین دلیل، بسیاری از افراد نسبت به برخی از این آثار شناخت مناسبی نداشته باشند و یا برخی از آنها را با یکدیگر اشتباه گیرند. تلاش ما بر این است که علاوه بر معرفی این آثار زنده تاریخ سرزمین کهنمان، بتوانیم آنها را از کنج کارگاهها و مغازه های کوچک محلی بیرون کشیده و به منازل مردم فرهنگ دوست ایران بیاوریم. برای رسیدن به این هدف، پیش از همه نیاز به آگاهی اسازی و ایجاد شناخت مناسب برای علاقه مندان است که ما سعی در نیل به این هدف مهم و ضروری داریم.
1- قلم زنی
این هنر باستانی را شاید بتوان از قدیمی ترین هنرهای موجود در ایران دانست که در آن طرح و نگاره های توسط دست هنرمند، طراحی شده و اشیاه مختلف را از حالت ساده درآورده و به یک اثر هنری تبدیل می کند. این هنر دیرین را می توان مادر تمام هنرهای طراحی بر روی فلزات از جمله مس دانست. استان اصفهان را باید مهد این هنر دانست.
2- میناکاری
هنر میناکاری که هنر طراحی بر روی چوب و مس است، از هزاران سال پیش در ایران تولید می شده است. در این روش بر روی اشیاه مسی، لعاب ایجاد شده و سپس طرحهای مختلف بسته به نظر هنرمند بر روی اثر درج و سپس به کوره سپرده شده و در نهایت به دست هنرمندان جلا می یابد. این هنر بر روی گلدان، آینه، بشقاب و… طراحی می شود. میناکاری سوغات استان اصفهان، یزد، شیراز و.. می باشد، اما اصفهان را می تواند مهد اصلی تولید این هنر دانست.
3- مس و پرداز
هنر مس و پرداز، هرچند از قدمت میناکاری برخوردار نیست، اما سابقه ای طولانی در ایران دارد. این هنر که در حال حاضر بیشتر بر روی مس انجام می شود، ابتدا به جلای ظروف پرداخته، سپس هنرمند طرحهای خود را بر روی اثر نقاشی نموده و سپس در کوره قرار گرفته و در نهایت مجدد لعاب و جلا می یابد. مس و پرداز، صنایع دستی اصلی استان اصفهان است، اما در زنجان نیز این آثار تولید شده و به عنوان سوغات این شهرها شناخته می شود. در برخی شهرهای دیگر ایران مانند شیراز و یزد نیز در برخی از کارگاههای کوچک این محصول تولید می شود.
4- فیروزه کوبی
این هنر که ریشه ای نه چندان طولانی دارد، ابتدا از شهر مشهد در ایران تولید شده و به نقاط مختلف ایران صادر شده است. در این هنر، هنرمند بر روی ظروفی چون گلدان، بشقاب و… صیقل ایجاد کرده و سپس با سلیقه خود، سنگهای فیروزه را با چسب کنار هم قرار می دهد. در نهایت بر روی این آثار لعاب داده شده و صیقل می دهند تا تولید اثری شگرف و دوست داشتنی را می دهد. فیروزه کوبی را می توان سوغات اصلی نیشابور دانست و پس از آن شهرهای مشهد و اصفهان نیز در تولید این صنایع دستی گوی سبقت را از سایر نقاط ایران ربوده اند.
5- الماس تراش
هنر الماس تراش نیز از هنرهای جدید است که می تواند آن را نسل جدید هنر قلمزنی دانست. این محصول که می توان آن را در حال حاضر سوغات شهر اصفهان دانست، توسط هنرمندان این خطه تولید شده و به عنوان یکی از سوغاتی های متنوع اصفهان شناخته می شود.
این هنر نیز بر روی ظروف کاربردی چون بشقاب، شمعدان، آینه و… تولید می شود و هنرمند با قلمزنی طرحهایی جذاب، بر روی ظروف آن را پدید می آورد. با توجه به اینکه الماس تراش، نمونه ای جدید از صنایع دستی محسوب می شود، شناخت کافی در مورد آن در بین مردم وجود ندارد، اما با توجه به زیبایی خارق العاده آن، می توان از آن به عنوان یک سوغاتی و صنایع دستی منحصر به فرد نام برد.
6- مس و خاتم (خاتم کاری روی مس)
هنر خاتم کاری نیز یکی از هنرهای قدیمی ایران زمین است که از ترکیب استخوان حیوانات، سیم، چوب و… تولید می شود. این هنر که قدمت آن به چند صدسال پیش باز می گردد، در مناطق مرکزی ایران تولید می شده است. شهرهای اصفهان و شیراز را به عنوان مهد تولید این صنایع دستی می شناسند. با این حال، هنر خاتم کاری روی مس یا مس و خاتم، در حال حاضر بیش از همه جا در اصفهان تولید شده و هنرمندان اصفهانی، آن را به نام خود قبضه نموده اند. با این حال، این هنر در شیراز و زنجان نیز تولید می شود.
7- خاتم کاری روی چوب
هنر خاتم کاری همان طور که ذکر آن رفت، از صدها سال قبل در ایران وجود داشته است. با این حال، برخی خاتم کاری روی چوب را هنر اصلی شیراز و برخی هنر اصفهان می دانند. با این حال در حال حاضر این دو شهر، به عنوان مهد اصلی خاتم کاری روی چوب در ایران شناخته می شوند و استانهایی مثل چهارمحال و بختیاری و یزد نیز در صف بعدی قرار می گیرند. این هنر بر روی ظرفهایی چون قندان، بشقاب، آینه و… تولید می شودشش و هنرمند با زیبایی، به کمک چسب، تکه های استخوان، چوب، سیم و… را در کنار یک دیگر قرار داده و ظروف جذاب و منحصر به فردی را تولید می نماید.
8- ظروف سفالی
تولید ظروف سفالی شاید قدیمی ترین هنر و صنایع دستی بشر به شمار رود. تولید این ظروف در ایران به بیش از 6 هزار سال پیش باز میگردد که نمونه های بسیاری از آن در حال حاضر در موزه شهرهای مختلف وجود دارد. این هنر که ریشه در خاک و فرهنگ ایران زمین دارد، امروزه بسیار گسترش یافته و در بسیاری از نقاط ایران تولید می شود.
هنر تولید ظروف سفالی، کاشی و سرامیکی، در حال حاضر در شهرهای بسیاری انجام می شود. با این حال در حاضر شهرهای میبد، همدان، لاله جین، یزد، اصفهان و شیراز را باید مهد تولید دستی و سنتی این ظروف دانست.
9- میناکاری روی سفال
هنر میناکاری که پیش تر ذکر آن رفت، از هنرهای قدیمی به شمار می رود که باعث تولید ظروف بسیار نفیسی می شد که در دربار پادشاهان مورد استفاده قرار می گرفت. میناکاری روی سفال نیز در دهها های اخیر در ایران به شدت رواج یافته و به یک هنر ممتاز و دوست داشتنی تبدیل شده است.
در این هنر، ظروف سفالی با طرحها و رنگها جذاب، با طرحهای مینا تهیه شده و سپس پخته و جلا می یابند. این هنر در حال حاضر صنایع دستی و سوغات شهرهایی چون، لاله جین، همدان، میبد، یزد، اصفهان و شیراز است. با این حال بسته به میزان تولید، در حال حاضر لاله جین را می توان مهد اصلی تولید این صنایع دستی دوست داشتنی و پرطرفدار دانست.
10- سفره قلم کار
سفره قلم کار نیز از آن صنایع دستی پرطرفدار و کاربردی است که نمونه ای از آن را می توان تقریبا در هر منزل ایرانی یافت. هنری که مستقیم به فرهنگ ایران زمین باز می گردد و به دلیل استفاده و حرمت بسیار زیاد از سفره، می توان تلفیقش را با هنر قلمکار، علت این محبوبیت دانست.
این هنر که با چاپ طرحهای زیبا، توسط مهرهای رنگی صورت می گیرد، با توجه به تنوع بسیار بالا و قیمت اقتصادی آن، محبوبیت بسیاری در ایران دارد. سفره قلمکار بیش از همه در استان اصفهان، شهر خورزوق و شهر اصفهان و همچنین در شهرهایی چون یزد و شیراز نیز تولید می شود و می توان آن را سوغات این شهرها نامید. با این حال، استان اصفهان مهد تولید این صنایع دستی بسیار پرطرفدار است.
11- ترمه
شاید اغراق نباشد اگر گفت، در هر منزل ایرانی و در بسیاری از ادارات ایران، می توان اثری از ترمه بافی یزد یافت. این هنر که در حال حاضر انحصار اصلی آن در شهر یزد و شهرهای اطراف آن است، هنر تولید آثار هنری بر روی پارچه است. ترمه بافی در قرنهای مختلف، توسعه بسیاری یافته است و در قدیم با پارچه های زربفت و ابریشمین تولید می شده و تنها توسط اغنیا مورد استفاده قرار می گرفته است. با این حال، در حال حاضر با توسعه مواد اولیه آن وصنعتی شدن برخی از فرایندهای تولید آن، به عنوان صنایع دستی و سوغات اصلی شهر یزد محسوب می شود. این هنر، در شهرهای دیگر ایران نیز به صورت محدود تولید می شود، اما خواستگاه اصلی آن شهر یزد است.
12- پته بافی
پته جز قدیمی ترین هنرها و صنایع دستی ایران است. در این محصول، هنرمند، طرحهای بته جقه، اسلیمی و یا ابداعی خود را با استفاده از نخهای خاص پشمی رنگی و نخهای گلابتون، تولید کرده و به عنوان یک اثر هنری در قاب یا تابلو قرار می گیرد. هرچند محصولات پته دوزی شده امروز بسیار گسترده شده است، با این حال، این هنر از دیرباز به عنوان یک هنر فاخر و گرانقیمت شناخته می شده و همچنان نیز از آن قاعده مستثنی نمی باشد. شهرهای کرمان، سیرجان، زرند، رفسنجان و به طور کلی استان کرمان، مراکز اصلی تولید آن به شمار می روند و سوغات اصلی این استان محسوب می شود.
13- دستمال و حوله های نخی یزدی
شاید یکی از محبوب ترین و کاربردی ترین صنایع دستی ایران می تواند در عرصه جهانی حرفی برای گفتن داشته باشد، هنر تولید دستمالها و حوله های نخی است. این هنر که در حال حاضر در استان یزد تولید می شود، از قدیم مورد اقبال و استفاده مردم ایران قرار می گرفته است. دستمالهای یزدی به عنوان یکی از نمادهای محبوب فیلمفارسیهای ایران، ریشه این صنایع دستی پرطرفدار را نشان می دهد. این محصول که امروزه بسیار متنوع شده و با توجه به کثرت تولید آن، از قیمتهای مناسبی نیز برخوردار است، جز یکی از پرطرفدارترین سوغاتی های استان یزد به شمار می رود.
14- سوزن دوزی
هنر سوزن دوزی ، یکی از قدیمیترین هنرهای موجود در ایران است که از صدها سال قبل وجود داشته و تا امروز ادامه یافته است. در این هنر، هنرمند با استفاده از پارچه های نفیس، طرحهایی با کمک نخهای زرین و برخی از ادوات تزیینی توسط سوزن بر روی پارچه ها می بافد و از قدیم در دربار اغنیا و درباریان مورد استفاده قرار می گرفت.
این هنر، در حال حاضر صنایع دستی استانهای سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و عشایر محدوده جنوب و جنوب غربی کشور محسوب می شود. با این حال سیستان و بلوچستان و هرمزگان را باید مهد اصلی تولید این صنایع دستی نفیس و گرانبها دانست. امروزه علاوه بر لباسهای سوزن دوزی، این هنر بر روی ادوات دیگری همچون کیفهای چرمی نیز مورد استفاده قرار می گیرد که بسیار پرطرفدار و محبوب است.
15- کپو بافی
این هنر که هنر تولید ظروف از حصیر است را به دلیل اینکه بیش از همه در استان خوزستان تولید می شود، به کپو بافی می شناسند. هنر حصیربافی از چند هزار سال قبل در ایران و مخصوصا در نقاطی که نخل در آن بسیار بوده تولید می کرده و مورد استفاده قرار می دادند. برگهای خرما یکی از مواد اولیه تولید کپو بافی در ظرفهای جابرنجی، سبد خرید و… می باشد. این هنر در استان خوزستان، شهر دزفول بیش از همه تولید می شود. اما هنر حصیر بافی در نقاط جنوبی ایران همچون استانهای هرمزگان، بوشهر، سیستان و بلوچستان نیز بسیار رایج است و جز سوغاتی های این مناطق به شمار می رود.
16- منبت کاری
هنر منبت کاری که به نوعی شبیه قلمزنی بر روی مس است که اتفاقا بر روی چوب انجام می شود، از هنرهای بسیار قدیمی و پرطرفدار ایران محسوب می شود. این هنر که امروزه در شهرهای مختلفی تولید می شود، یکی از ظریف ترین و نفیس ترین صنایع دستی ایران به شمار می رود. آباده در استان شیراز به مهد تولید منبت در ایران شهره بوده و ظرفهای منبت کاری سوغاتی اصلی آن به شمار می رود. علاوه بر این، شهرهای شیراز، اصفهان، یزد، چهارمحال و بختیاری و … نیز در این هنر دستی بر آتش دارند و هنرمندان این مناطق نیز به صورت محدود به تولید این ظروف جذاب و دوست داشتنی مبادرت می ورزند.
17- ظروف چوبی
تولید ظروف چوبی کاربردی، از هنرهای قدیمی است که ریشه در تاریخ سرزمین کهن ایران دارد. ظروفی همچون کاسه، بشقاب، سینی و… که از قدیم در منازل هر ایرانی یافت می شده است، امروز به یک هنر تبدیل شده است. در حال حاضر استانهای مازندران، گیلان، گلستان و… به عنوان یکی از مراکز اصلی تولید ظروف چوبی در طرحها و کیفیتهای مختلف و متنوع محسوب می شود که آنها را تبدیل به یکی از سوغاتی های اصلی این استانها نموده است.
18- محصولات چرمی
از آنجا که چرم از دیرباز به عنوان یک محصول پرکاربرد شناخته می شود و ایران نیز در حال حاضر به عنوان یکی از اصلی ترین تولیدکنندگان چرم کشور به شمار می رود، می توان در بسیاری از شهرهای ایران، هنر استفاده از چرم را یافت. لباسهای چرمی، ظروف چرمی، محصولات و ابزارآلات چرمی و… امروزه با تنوع بسیاری که دارند، خود در برخی از شهرها به عنوان یک سوغات اصلی به شمار می روند. در حال حاضر شهرهای مشهد، تبریز، اصفهان، یزد، شیراز، شهرکرد، کردستان و… به تولید بسیاری از محصولات چرمی در قالب صنایع دستی مبادرت ورزیده و با تولید دستی بسیاری از این محصولات، به غنای سوغات منطقه خود افزوده اند.
19- قالی بافی
شاید بتوان گفت قالی بافی یکی از باستانی ترین هنرها و صنایع دستی ایران به شمار می رود که توانسته است در دنیا همچنان به عنوان یک قطب این کشور را به همه بشناساند. این هنر که از صدها سال قبل، در ایران رشد و توسعه یافته است، امروزه به یکی از مهمترین سوغاتی های این کشور تبدیل شده است. این هنر تقریبا در بسیاری از شهرها و استانهای ایران همچنان تولید شده و تابلو فرشهای هنری زیبا و متنوع توانسته اند راه خود را به بسیاری از کشورهای دنیا باز کنند. شهرهای تبریز، کاشان و مشهد را می توان به عنوان قطبهای اصلی تولید فرشهای دستی در ایران شناخت. با این حال می توان گفت تولید فرش دستی تقریبا در بسیاری از شهرهای ایران رواج داشته و میتوان محصولات منحصر با هر استان را در همان استان یافت.
20- گلیم بافی
یکی از هنرهای قدیمی و سنتی ایران که وابسته به هنر فرش بافی ایران است، هنر گلیم بافی است. این هنر در بسیاری از مناطق ایران وجود داشته و در حال حاضر نیز که تولید آن بسیار کاهش داشته است، می توان آن را در شهرهای مختلفی لز ایران یافت. گلیم که با استفاده از نخهای غیرپرزی تولید می شود، بافتی سفت داشته و در حال حاضر بیشتر به عنوان یک عنصر تزینی استفاده می شود. شهرهای شهرکرد، ایلام، سنندج و برخی استانها دیگر از جمله فارس، اصفهان، یزد و… نیز از تولید کنندگان این صنایع دستی دوست داشتنی و سنتی محسوب می شوند.
دیدگاهی در مورد “پرطرفدارترین صنایع دستی ایران”
همه اش یه طرف، فیروزه کوبی یه طرف، واقعا زیباست.
یکی یه دونه از این صنایع دستی باید تو خونه هر ایرانی باشه