مشهد از آن دسته شهرهایی است که بیشتر ایرانیان آرزوی سفر به آن را دارند. هرساله زائران زیادی به قصد زیارت و سیاحت، بار سفر به سمت مشهد می بندند. مسافرانی که قصد خرید سوغات از این شهر را برای عزیزان خود دارند، حتما نام زرشک را به عنوان یکی از سوغاتیهای اصلی خراسان شنیده‌اند. زرشک، میوه قرمزرنگ و ترش مزه درختی همیشه سبز است که از زمان های دور زیبایی بخش غذاهای ایرانی بوده است. معروف ترین و محبوب ترین غذایی که زرشک در آن نقش کلیدی دارد، زرشک پلو با مرغ میباشد. زرشک علاوه بر رنگ و طعم بینظیری که به ما هدیه میدهد؛ دارای فواید درمانی بیشماری نیز هست. از این رو عدهای به آن یاقوت سرخ میگویند. اگر شما هم از مصرف کنندگان این میوه هستید و یا قصد سفر به مشهد مقدس را دارید، خواندن این مطلب را از دست ندهید و توصیه می کنیم حتما سری به راهنمای خرید سوغات مشهد بزنید.
زرشک، یاقوت سرخ خراسان
بهترین زمان سفر به برخی نقاط خراسان در ابتدای خراسان است که درختچه های زرشک با شکوفه های زرد، چشم‌هایتان را نوازش میدهند. هرچه به پاییز نزدیک تر شویم، رنگ شکوفه ها قرمزتر شده و به فصل برداشت می رسیم. میوه های قرمز و بیضی شکل، هم به صورت تازه و هم خش کشده مورد استفاده هستند. چیدن زرشک کار هرکسی نیست و نیازمند دستان ماهری است که از لا به لای خارهای فراوان درختچه، آنها را جدا کند. شاخه های این درختچه به رنگهای قرمز، قهوهای یا زردرنگ هستند. مرکز تولید زرشک، بیشتر شهرستان های زیرکوه و قائنات میباشند.
نقطه آغاز زرشک
برای زرشک هم مانند بسیاری از سوغات های ایران، به دلیل عمر طولانی نمیتوان تاریخ مشخص و معتبری یافت. نقل قول های بسیاری درباره پیدایش زرشک برای اولین بار وجود دارد. به همین جهت، بین گزارشات درباره اصالت و اولین کشت آن اختلافات زیادی پدید آمدهاست. عدهای معتقدند این میوه، یکی از میوههای اصیل ایرانی و خراسانی است اما برخی دیگر آن را متعلق به نقاط جغرافیایی دیگر میدانند. شروع اولیه کشت زرشک هر کجا که باشد، درمورد تولید این میوه از گذشته های دور در قائنات شکی نداریم. چیزی که امروزه روشن است؛ میزان انبوه کشت زرشک به میزان سالانه بیست و دو هزار تن در استان خراسان جنوبی میباشد. این مقدار چیزی بیشتر از نود درصد تولید زرشک در کشور را شامل میشود.
انواع مختلف زرشک / خانواده متنوع زرشک
شرایط اقلیمی و نوع خاک موجود، باعث ایجاد تنوع در این میوهی خوش رنگ و فوق العاده شده است. زرشک، به دو گونه کلی بیدانه و دانه دار تقسیم میشود که به گونه بی دانه آن، زرشک قرمز پلویی نیز میگویند. خوشبختانه در ایران با توجه نوع آب و هوا فقط گونه بیدانه آن، کشت و تولید می شود. زرشک سیاه و زرشک قرمز دسته بندی دیگری از زرشک ها است. زرشک سیاه با داشتن مقادیر بالاتر از بربرین (ماده ای آلکالوئیدی) نسبت به نوع قرمز، علاوه بر داشتن خواص بیشتر، قیمت گرانتری هم دارد. این نوع زرشک در مناطق کوهستانی رشد می کند و کمیاب است. زرشک قرمز خود شامل سه نوع متفاوت است که شامل زرشک دانه اناری، زرشک پفکی و زرشک کوهی می شود. تفاوت زرشک پفکی و دانه اناری به شیوه خشک کردن و چیدن آنها مربوط است. برداشت زرشک همراه با شاخه و نگهداری آن ها در یک انبار به مدت طولانی، زرشک پفکی را برای ما حاصل میکند. اما برعکس اگر زرشکها با خوشه جدا شوند و به سرعت در مقابل آفتاب خشک شوند، زرشک به دست آمده از نوع دانه اناری میباشد. زرشک کوهی هم همانطور که از اسمش پیداست در کوهستانها میروید و میزان تولید آن ارتباط تنگاتنگی با شرایط آب و هوایی دارد.
ترکیبات موثره در شکل گیری یک معجزه
زرشک سرشار از مادهای آلکالوئیدی به نام بربرین است. علاوه بر آن، ریشه زرشک غنی از بربامین Berbamine و اکسیاکونتئین Oxyaconthine میباشد. وجود اسید مالیک، اسید تاتاریک و مقدار ناچیزی پِکتین موجب شده تا ماندگاری آن هنگام تهیه سس و مارمالاد افزایش پیدا کند. رنگدانه های غذایی مثل آنتوسیانین ها از دیگر مواد مهمی هستند که در زرشک یافت شده و نقش مهمی در خواص دارویی زرشک دارد. ناگفته نماند ویتامینهای B و C به میزان قابل توجهی در این میوه وجود دارند.
مجموعه این آلکالوئیدها و آنتی اکسیدانها، خواص بینظیر درمانی تشکیل دادهاند که در مقاله … در همین سایت میتوانید به طور کامل و مفصل از آنها اطلاع پیدا کنید.
نقش زرشک در درمان بیماریها
همانطور که گفته شد، ترکیبات موجود در زرشک، آن را به میوهای بسیار مفید در درمان بیماریهای مختلف تبدیل کرده است. خواص آنتی اکسیدانی این میوه منشا محبوبیت در بین علاقه مندان به درمانهای گیاهی، است. خواص شگفت انگیز زرشک منحصر به میوه آن نمیباشد. ریشه، ساقه و برگ زرشک نیز دارای ترکیباتی شیمیایی مثل ایزوکوئینولین است که ارزش دارویی زرشک را افزایش میدهند. زرشک چه در قامت پیشگیری و چه درمان، ثابت کرده است که شایستگی کسب نام یاقوت سرخ را داشته است.
تعداد فواید درمانی زرشک به قدری زیاد است که مجال جزئی گویی را در این قسمت به ما نداده است و مطلبی جداگانه تحت عنوان نقش زرشک در محافظت از سلامت بدن را به آن اختصاص دادیم.
زرشک در اشکال مختلف
زرشک ازجمله میوه‌هایی است که به صورت‌های مختلف برای هر نوع سلیقه ای در دسترس است. این میوه، با کمک‌های چند جانبه، جای خود را در دل خریداران باز کرده‌است. ایجاد رنگ و لعاب زیبا، طعم ترش و خوشمزه و همچنین وجود خواص درمانی در آن، تولیدکنندگان را ترغیب کرده است تا آن را به شکلهای مختلف و متنوع به دست مصرف کنندگان برسانند. تهیه غذا، مارمالاد، مربا، آب زرشک، سس و پماد از کاربردهای زرشک میباشند. طرز تهیه این محصولات بسیار آسان بوده و هر شخص به راحتی میتواند با تهیه زرشک تازه در منزل خود اقدام به تولید آنها بنماید.
در این مطلب به آموزش ساده طرز تهیه این محصولات پرداختهایم؛ برای مشاهده وارد لینک شوید.
رعایت حد اعتدال در مصرف زرشک
همان گونه که زرشک را میتوان در دسته دارو ها در نظر گرفت؛ باید به مقدار مجاز مصرف آن نیز توجه ویژهای داشت. در بیشتر مطالعات این طور آوردهاند که از جنبه دارویی میزان نهصد تا هزار و پانصد میلی گرم در روز کفایت دارد. مصرف افراطی زرشک به خونریزی بینی، مشکلات گوارشی و تشدید سرفه منجر میشود. زرشک با اثر محرکی که روی رحم بانوان دارد، خطر سقط جنین را بالا میبرد. این عارضه از جمله عوارض خطرناک مصرف بی رویه زرشک می باشد. زرشک میتواند بر عملکرد برخی داروها مانند آنتی هیستامین، ضد فشارخون، رقیق کننده خون، آنتی‌بیوتیک و دیورتیک‌‌ها تاثیر منفی بگذارد. با وجود فواید زرشک برای بزرگسالان همچنین در طب سنتی به خاطر طبع سرد و مزه ترش آن، مصرف آب زرشک در بعضی افراد ممکن است تهوع، اسهال، یبوست، درد و گرفتگی معده به همراه داشته باشد. با توجه به خطرات و مضرات بیان شده از افراط در استفاده از آن پرهیز و در صورت نیاز با پزشک خود مشورت کنید.
نگهداری زرشک به صورت تازه
زرشک را میتوان به دو صورت تازه و خشک شده در بازار یافت. اگر زرشک تازه از بازار تهیه کردید، بهتر است پس از شستن و آبکشی آنها را درون یک ظرف دردار ریخته و در فریزر نگهداری کنید. درصورت خرید زرشک به صورت خشک شده، ابتدا آن ها را آّبکشی کنید و به مدت ده دقیقه در آّب قرار بدهید. در این مرحله مانند زرشک تازه آنها را بسته بندی و در فریزر نگهداری کنید. این کار از سیاه شدن زرشک جلوگیری میکند. اگر تمایل دارید تا پس از تهیه زرشک تازه خودتان آن را خشک کنید، به دو روش میتوان این عمل را انجام داد. در روش اول که چندین ماه طول میکشد زرشکها را در اتاقی تاریک آویزان کنید تا در جریان هوا خشک شود. این جریان هوا برای جلوگیری از کپک زدن زرشکها حائز اهمیت است. پس از خشک شدن، با تکان دادن شاخه ها، زرشکهای خشک شده جدا شده و به زمین میریزند. در روش دوم پس از جداکردن زرشک ها از شاخه و شست و شو، روی یک پارچه نم دار پهن کنید تا در مجاورت هوای خانه خشک شوند. استفاده از باد پنکه و نور آفتاب به این عمل سرعت میبخشد. باید توجه داشته باشید که این نوع خشک کردن از خوشرنگی و قرمزی زرشکها میکاهد. طی مدت خشک شدن بهتر است زرشکها را زیر رو رو کنید تا همه قسمتها به طور یکسان خشک شوند.
سخن پایانی
زرشک از قدیم الایام پای ثابت غذاهای اصیل ایرانی بوده است. این سوغات ارزشمند دیار خراسان با وجود خواص بسیار، قیمت زیادی ندارد و بیشتر اقشار جامعه توانایی خرید آن را دارند. اگر به مشهد سفر کردید از خرید زرشک ناب خراسانی غافل نشوید. برای تهیه زرشک می توانید به فروشگاه های برندهای معتبری مثل … سر بزنید. اگر راه دوری تا مشهد دارید و به زودی قصد سفر ندارید، می توانید به صورت اینترنتی انواع زرشک را برای زینت بخشی به غذا و سفرهتان سفارش دهید.
منابع: خبرگزاری تسنیم، سایت آیدانا، خبرگزاری میزانو سایت تصویر زندگی