زعفران، به عنوان یکی از بهترین سوغات خراسان، از دیرباز جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ و اقتصاد این منطقه داشته است. این طلای سرخ با عطر و رنگ منحصربه‌فرد خود، نه تنها در آشپزی ایرانی، بلکه در سراسر جهان شناخته شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد. استان خراسان رضوی با تولید حدود ۹۰ درصد از زعفران جهان، بزرگ‌ترین مرکز تولید این محصول در دنیا محسوب می‌شود. سالانه بیش از ۴۰۰ تن زعفران از این استان تولید می‌گردد که بخش عمده‌ای از آن به بیش از ۶۰ کشور دنیا صادر می‌شود. زعفران خراسان به‌عنوان یکی از نمادهای اصلی سوغات این استان، با ارزآوری نزدیک به ۵۰۰ میلیون دلار، نقشی حیاتی در اقتصاد منطقه و معرفی فرهنگ و هنر این خطه ایفا می‌کند.
در همین ابتدا پیشنهاد می کنیم از صفحه راهنمای خرید سوغات مشهد بازدید کنید تا با انواع سوغاتی های مشهد آشنا بشید و بدونید از کجا می تونید این سوغاتی ها رو با کیفیت خوب تهیه کنید.
آشنایی با پیشینه زعفران
ریشه پیدایش زعفران به سه هزار و پانصد سال قبل برمی‌گردد. از دوران باستان زعفران به عنوان ادویه ای ارزشمند شناخته شده و طرفداران بسیاری دارد. تاریخ دانان، زادگاه زعفران را ایالت ماد ایران می دانند. برخی از محققین معتقدند منطقه وسیع تر ایران، آسیای صغیر، ترکیه و یونان مبدا زعفران است. طبق اسنادی گفته شده که اولین بار ایرانیانی که در دوران معاویه به اطراف شام تبعید شدند، در همان منطقه کشت زعفران را آغاز کردند. سپس به مرور زمان صادرات به دیگر مناطق، موجب شهرت بیشتر آن شد. اقوام ایرانی مانند رستمیان و بنوطبری نقش بسزایی در رواج فرهنگ کشت زعفران در جهان داشتند. بنابراین زعفران، میراث بزرگ ایران زمین به شمار می رود.
نام عربی و ریشه ی ایرانی زعفران
در گذشته، نام اصلی و ایرانی زعفران، «زرپران» بوده است که در ادبیات کهن به معنای گلی است که پرهایش به رنگ طلا یا زر می‌باشد. این نام با واژه‌های علمی مرتبط با گیاه‌شناسی و زبان‌شناسی گره خورده و به یکی از خصوصیات منحصربه‌فرد این گیاه اشاره دارد. جالب است بدانید که در برخی منابع، علت این نام‌گذاری به یکی از اثرات مصرف زعفران برمی‌گردد. مصرف بیش‌ازحد زعفران توسط زنان باردار می‌تواند منجر به سقط جنین شود، از این رو در گذشته به این گیاه «زه‌پران» یا «زرپران» گفته می‌شد. همچنین، در برخی تعابیر، زعفران به معنای گلی با ارزشی برابر با طلا نیز آمده است. در زبان فارسی میانه، زعفران به نام «کُرکُم» (به معنای زردفام) شناخته می‌شد. نام عربی «زعفران» که امروزه به‌کار می‌رود، در واقع تغییر یافته‌ی همان «زرپران» ایرانی است. این واژه در زبان‌های مختلف با نام‌های متفاوتی شناخته می‌شود، اما همگی از ریشه ایرانی آن، زرپران، گرفته شده‌اند و نشان از اصالت تاریخی این گیاه ارزشمند دارند.
منشا کیفیت و محبوبیت زعفران چیست؟
از رنگ دلربای زعفران که گذر کنیم؛ عطر و طعم شگفت انگیزش، طوری احساسات را به بازی می گیرد که با وجود قیمت بالا، همواره مورد استقبال تمام اقشار بوده است. این عطر و طعم و رنگ ناب، مربوط به ترکیبات موجود در زعفران می باشد. به طور مثال کروسین عامل قدرت رنگ، پیکروسین عامل طعم و سافرانال هم عامل عطر و بوی دیوانه کننده آن هستند. هرچه مقدار این ترکیبات ارزشمند در زعفران بیشتر باشد؛ بیانگر کیفیت بهتر زعفران می باشد.
تنوع در خرید زعفران
کاربردهای گسترده زعفران در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی باعث شده تا این محصول در انواع و اشکال مختلفی به فروش برسد. خرید زعفران با توجه به نیاز مصرف‌کننده به شکل‌های متنوعی امکان‌پذیر است. انواع مختلف زعفران شامل: سوپرنگین، شبه‌نگین، نگین، سرگل، پوشال، دسته و ریشه است که هر کدام از نظر کیفیت و ارزش اقتصادی متفاوت هستند.
زعفران سوپر نگین به عنوان بهترین و باکیفیت‌ترین نوع زعفران شناخته می‌شود. این نوع به دلیل دارا بودن مقادیر زیادی از ترکیبات سافرانال و کروسین، عطر و طعم منحصربه‌فردی دارد که آن را برای مصارف غذایی و دارویی ایده‌آل می‌سازد. زعفران شبه نگین نیز از نظر کیفیت مناسب است اما به مرغوبیت سوپر نگین نمی‌رسد.
ویژگی اصلی زعفران نگین، شاخه‌های قرمز و از هم جدا شده کلاله است که آن را از دیگر انواع متمایز می‌کند. زعفران سرگل، که رایج‌ترین نوع زعفران در بازار است، تنها شامل قسمت قرمز کلاله بدون هر گونه ریشه یا سفیدی می‌باشد.
در انواع پوشال و دسته، میزان سفیدی یا ریشه بیشتر است و کیفیت نسبت به سرگل کمتر می‌باشد. در نهایت، ریشه زعفران که به قسمت سفید رنگ انتهای کلاله گفته می‌شود، پایین‌ترین کیفیت را دارد و معمولاً برای مصارف کم‌اهمیت‌تر استفاده می‌شود.
در هنگام خرید زعفران، توجه به نوع و کیفیت آن بر اساس نیاز و کاربرد، اهمیت زیادی دارد تا بتوانید بهترین نتیجه را از این ادویه گرانبها به دست آورید.
معجزه ای دارویی به نام زعفران
هرچه از فواید و خصوصیات درمانی زعفران بگوییم کم است و در آینده در مقاله ای جداگانه به شرح خواص فوق العاده زعفران خواهیم پرداخت. اگر بخواهیم مهم ترین خواص زعفران را نام ببریم، به این موارد اشاره میکنیم: ضد افسردگی، کاهش درد، جلوگیری از ریزش مو، بهبود سلامت تنفسی، قلبی، روانی، پوستی، تقویت سیستم گوارشی، افزایش هوش، خواص ضد سرطانی و … . قرن هاست که انسان ها از خواص فوق العاده زعفران آگاهی دارند. در مصر باستان از این ادویه برای درمان بیماران گوارشی استفاده می کردند. همچنین در زمان روم باستان برای درمان زخم و بیماریهای تنفسی فوقانی از آن بهره می بردند. توجه داشته باشید که بهتر است مصرف زعفران برای هر فرد در روز بیشتر از یک و نیم گرم نشود، مصرف روزانه بیست تا سی میلی‌گرم زعفران در روز می‌تواند برای آرامبخشی و بهبود افسردگی مفید باشد. مصرف این گیاه برای خانم های باردار می تواند مفید باشد اما باید دقت کنید که حتما تحت نظر پزشک از زعفران استفاده کنند. از عوارض مصرف بی‌رویه زعفران، سرگیجه، احساس تهوع و کاهش تعداد ضربان قلب انسان را می توان نام برد.
راه تقلب خرید زعفران همیشه باز است!
با توجه به ارزش بسیار بالا و در عین حال درخواست های زیاد برای خرید زعفران، برخی فروشندگان ترغیب به انجام تقلب شده اند. خطرناک ترین راه تقلب، استفاده از مواد رنگی شیمیایی برای قرمزتر نشان دادن آن به مشتری می باشد. میزان رنگ دهی پایین آن، نشان از وجود رنگ های مصنوعی دارد. روش شایع دیگر، آغشته کردن کلاله های آن به نوعی چربی، شکر، نمک یا عسل برای افزایش وزن است. آسان ترین و طبیعی ترین راه برای متقلبین، استفاده از رنگ های طبیعی جهت رنگ نمودن ریشه های سفید زعفران و ترکیب آن با کلاله می باشد. هم چنین گیاه گلرنگ که رنگی مشابه زعفران دارد؛ در بسیاری از کشورها به نام زعفران آمریکایی شناخته و به فروش می رسد. در کشور ما نیز یکی از تقلبات رایج، فروش گلرنگ به اسم زعفران اصل است. البته که عطر و طعم ویژه و اصیل زعفران در این گیاه یافت نمی شود. گلرنگ دارای خاصیت آرامبخشی است اما مصرف زیاد آن عوارض شدید کبدی به دنبال دارد.
خریدار هوشیار هنگام خرید زعفران گول نمیخورد!
برای داشتن یک خرید امن و صحیح، نکاتی به شما آموزش می دهیم که با توجه به آن ها به راحتی بتوانید زعفران اصل را تشخیص دهید. ساده ترین راه تشخیص، انحنای موجود در کلاله زعفران است. این انحنا در ریشه ذرت وجود ندارد. در صورت براقیت زیاد کلاله ها، زعفران مشکوک به تقلب بوده و باید به آزمایشگاه فرستاده شوند. اگر زعفران اصل را روی شعله بوتان نگه داریم، رنگ آن به بنفش و نارنجی تغییر پیدا می کند که مربوط به کلسیم موجود است. در صورت ایجاد رنگ زرد، به تقلبی بودن زعفران پی می بریم. با گذاشتن تکه های زعفران بین کاغذ کاهی نباید لکه های روغنی برجای بماند. رنگ پس دادن زعفران در بنزین نیز علتی دیگر بر تقلبی بودن آن می باشد. روش ساده بعدی، ریختن زعفران در آب جوش است که در صورت سفید شدن پنج دقیقه ای، زعفران اصل نیست. در نهایت بو و مزه زعفران برای اهل فن یکی از راه های تشخیصی است که کمی تلخ و تند بودن بو و مزه، نشان از طبیعی بودن زعفران دارد. با توجه به این که همه فرصت یا امکان تست کردن زعفران را ندارند، میتوانند با اعتماد به برندهای خوش نام و معتبری مثل سحرخیز،خرید مطمئن تری داشته باشند.
زعفران، محصولی گران بها اما پرکاربرد
تا اینجا با هر آنچه درباره زعفران، ضروری بود آشنا شدیم. حالا وقت آن است که روش های استفاده و بهره مندی از این گوهر کمیاب و ایرانی را بازگو کنیم. در گذشته معطر کردن کاخ ها در مجالس شادی و اعیاد از وظایف زعفران بوده است. نوشتن نامه سلاطین، امور هنری و خوش نویسی، تهیه فرش هایی با رنگ طبیعی و تهیه معجون قوت از دیگر مزایای زعفران به شمار می رفته اند. رنگ طبیعی به دست آمده از زعفران نسبت به رنگهای صنعتی خطری ندارد. به همین دلیل امروزه در صنعت رنگرزی پارچه، طرفداران بی شماری سراسر دنیا پیدا کرده است. با گذشت زمان و در دنیای امروز کاربردها محدودتر نشده و فقط به شکلی متفاوت درآمده اند. بیشترین مصرف زعفران ایجاد رنگ و عطر و طعم منحصربه فرد در غذاهاست. عده ای به صورت مستقیم از زعفران برای رفع کم پشتی مو، روی پوست سر استفاده می کنند. زعفران به خاطر داشتن ترکیبات خاص خود، به صنعت لوازم آرایشی بهداشتی هم راه پیدا کرده و به عنوان اسانس معطر در لوازم آرایشی مورد توجه است. روغن زعفران یکی از شیوه های بهره وری از خواص زعفران است که تهیه آن بسیار سخت و گران قیمت می باشد. این روغن ملیّن اعصاب و خواب آور است و استفاده آن به صورت ماسک برای بهبود زخم های چرکین موثر است. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد فواید پزشکی زعفران به مراجع علمی-پزشکی مراجعه کنید.
حسیاست در نگهداری زعفران
معمولا زعفران مدتی پس از خرید به خوبی سابق نیست. روشهای غلط و غیر اصولی نگهداری از آن علت این امر است. بهترین شیوه نگه داری زعفران، استفاده از ظروف شیشه ای و فلزی است. ظروف پلاستیکی حتی به صورت در بسته پس از مدت کوتاهی، باعث از بین رفتن کیفیت مطلوب زعفران می شوند. باید زعفران را در محیط خشک، خنک و بدون نور نگه داری کنید تا عطر و طعم جادویی زعفران به مدت طولانی برایتان باقی بماند.
ایران، قطب صادرات زعفران
ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران در جهان، حدود ۹۰ درصد از تولید جهانی این محصول را در اختیار دارد. بر اساس آمار رسمی، ایران سالانه بیش از ۴۰۰ تن زعفران تولید می‌کند که بیش از نیمی از آن به بیش از ۵۰ کشور جهان صادر می‌شود. این صادرات در سال‌های اخیر به‌طور متوسط حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار ارزش داشته است. با این حال، در دهه‌های اخیر، رقابت در عرصه تولید و صادرات زعفران افزایش یافته است. در گذشته، اسپانیا مهم‌ترین رقیب ایران در بازار زعفران بود، اما امروزه کشورهای دیگری مانند افغانستان، هند و یونان نیز وارد این حوزه شده‌اند.
در دو سال اخیر، افغانستان با رشد چشم‌گیر تولید زعفران مواجه بوده و در حال حاضر بخشی از بازار جهانی را در اختیار دارد. تولید زعفران افغانستان از حدود ۴ تن در سال‌های پیش به بیش از ۲۰ تن در سال‌های اخیر رسیده است. با وجود این رشد، زعفران ایران به دلیل کیفیت بالا و عطر و طعم منحصربه‌فرد، همچنان به‌عنوان بهترین زعفران جهان شناخته می‌شود. با این حال، با افزایش رقابت، ایران باید برای حفظ سهم خود از بازار جهانی، در زمینه بازاریابی و بهبود فرآوری و بسته‌بندی این محصول تلاش بیشتری کند، چراکه صادرات در کشورهایی مانند افغانستان به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته و این موضوع می‌تواند تهدیدی برای جایگاه ایران در بازارهای بین‌المللی باشد.
بهترین سوغات خراسان
طلای سرخ خراسان، از دیرباز به‌عنوان یکی از بهترین سوغات این منطقه شناخته می‌شود و زینت‌بخش مجالس ایرانیان بوده است. زعفران خراسان به‌دلیل کیفیت بالا و عطر و طعم منحصربه‌فرد، شهرت جهانی یافته و ذائقه‌های مختلف را در سراسر جهان به خود جذب کرده است. برای تهیه زعفران اصیل و مرغوب خراسان، در سفر به این استان می‌توانید به فروشگاه‌های معتبر مانند سحرخیز، نوین زعفران و مصطفوی مراجعه کنید. همچنین، اگر امکان خرید حضوری ندارید، با استفاده از فروشگاه‌های آنلاین معتبر مانند مالمو، به‌راحتی و بدون دردسر می‌توانید زعفران خراسان را به‌عنوان بهترین سوغات این منطقه تهیه کنید.
خراسان رضوی به‌عنوان نهمین استان بزرگ ایران، علاوه بر زعفران، پنج سوغات ارزشمند دیگر نیز دارد که شامل صنایع دستی و محصولات محلی می‌شود. این سوغات بی‌نظیر نمایانگر فرهنگ و هنر این استان هستند و هریک ارزش خاص خود را دارند.