دارایی بافی یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین صنایع دستی استان یزد محسوب می‌شود که قدمتی 800 ساله دارد. این هنر مربوط به نوعی پارچه است که برای تولید آن از ابریشم و رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شود و هنرمندان با تنیدن تار و پود این پارچه درهم آن را به یک اثر هنری بسیار زیبا تبدیل می‌کنند. البته این صنعت دارایی بافی یزد نیز مانند بسیاری از صنایع دستی دیگر استان یزد در حال فراموشی است و شما می‌توانید تنها نمونه‌هایی از آن را در بازارهای سنتی و قدیمی یزد مشاهده کنید.
تاریخچه دارایی بافی
دارایی بافی یزد یکی از زیرمجموعه‌های صنعت نساجی سنتی در یزد است که واژه‌ی معادل آن در لاتین را می‌توان ایکات درنظر گرفت. ایکات به معنای گره زدن و رنگ کردن است و به روشی قدیمی برای نقش‌دار کردن پارچه گفته می‌شود. درمورد نام‌گذاری این هنر نظرهای مختلفی وجود دارد؛ برای مثال برخی افراد معتقد هستند دلیل این نام‌گذاری این است که تنها افراد ثروتمند و دارا قدرت خرید چنین اثری را دارند و به‌همین‌دلیل به آن دارایی بافی گفته می‌شود.
پارچه‌های مورداستفاده در این صنعت دارایی بافی یزد نقوش مختلفی دارند، اما تمام آن‌ها از نقش چلیپا هستند. این نقش‌ها در هنر سنتی ایران قدمتی چند هزارساله دارند و می‌توان به طرح‌هایی چون تک گل، چهار گل، چهارخانه و … اشاره کرد. یکی از دلایلی که باعث محبوبیت این صنعت شد، این بود که زنان می‌توانستند از آن کسب درآمد کنند، بدون آنکه نیازی به ترک خانه باشد.
طبق احتمالاتی که وجود دارد، صنعت دارایی بافی برای اولین بار در اندونزی ظاهر شده است، اما به مرور زمان به ایران راه پیدا کرده و امروزه در کارگاه‌های شهر یزد نیز دیده می‌شود. همچنین باید گفت بسیاری از خانواده‌ها از محصولات دارایی‌بافی برای تهیه جهیزیه عروس استفاده می‌کردند و آن را نوعی دارایی برای عروس می‌دانستند.
حال شاید برای شما سوال پیش آید که آیا امروزه نیز این شغل به‌صورت حرفه‌ای و سنتی در حال انجام است یا خیر؟ در جواب باید گفت دارایی‌بافی به روشی که از گذشته وجود دارد، یک کار سخت و بدنی است و همین موضوع باعث شده که امروزه کمتر جوانی به سمت این کار برود و معمولا افرادی که این کار را به‌صورت سنتی و دستی انجام می‌دهند، افراد قدیمی و باتجربه هستند.
انواع دارایی بافی یزد
برای انجام دارایی بافی سه روش مختلف وجود دارد که این سه روش عبارتند از روش تار، روش پود و روش ترکیبی تار و پود که در ادامه با هریک از این روش‌ها آشنا خواهیم شد.
دارایی بافی با روش تار: روش تار اولین و ابتدایی‌ترین روش دارایی‌بافی است که طی آن نخ‌های تار مطابق با نقشهای که وجود دارد با نخ‌های غیرقابل نفوذ گره زده می‌شوند. پس از اتمام گره زدن، طرح رنگ می‌شود و در نهایت عمل چله‌کشی انجام خواهد شد. نقش‌هایی که در این روش روی پارچه ایجاد می‌شوند با عمل بافت ظاهر خواهند شد.
دارایی بافی با روش پود: برای دارایی بافی با روش پود به دستگاه نیاز است، زیرا برای آنکه طرح اثر مشخص شود نیاز به گره‌های دقیق و ظریف است. حال برای آنکه دارایی بافی با روش پود انجام شود، نخ‌های پود را روی قالب مخصوص می‌پیچند و سپس آن را دسته‌بندی می‌کنند تا در ادامه با نخ‌های غیرقابل نفوذ آن را گره بزنند و در نهایت آن را رنگ‌آمیزی کنند.
دارایی بافی با روش ترکیبی تار و پود: برای استفاده از این روش نیاز است در ابتدا نخ‌های تار با رنگ‌های مخصوص رنگ شوند و نخ‌های پود درون ماسوله قرار گیرند. پس از انجام این کارها پارچه بافته می‌شود و عمل چله‌کشی نیز روی داربستی از چوب انجام خواهد شد. نقشی که روی این پارچه شکل می‌گیرد نیز از طریق بافت‌ها خواهد بود.
وسایل موردنیاز برای دارایی بافی
تابه‌اینجا انواع روش‌های دارایی بافی را موردبررسی قرار دادیم، اما برای انجام هرکدام از این روش‌ها به وسایل مخصوصی نیز نیاز خواهد بود که این وسایل عبارتند از:
نخ مخصوص دارایی‌بافی: در گذشته از ابریشم خالص استفاده می‌کردند، اما مسلما امروزه چنین ماده‌ی خام و خالصی برای انجام این کار به‌صرفه نخواهد بود. لذا برای آماده کردن محصولات ایکات از ابریشم مصنوعی استفاده می‌کنند؛ به‌طوری‌که از نخ ویسکوز برای تار و از ابریشم مصنوعی برای پود استفاده خواهد شد.
رنگرزی نخ‌ها: محصولات حاصل همگی از نقشهای بی‌نظیر و رنگارنگی برخوردار هستند، بنابراین استفاده از رنگ‌های مختلف برای رنگرزی نخ‌ها نیز اهمیت دارد. در زمان گذشته برای انجام چنین کاری از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شد؛ برای مثال از نیل برای تهیه رنگ آبی، از روناس برای تهیه رنگ قرمز و … اما امروزه دیگر شاهد چنین چیزی نیستیم و رنگ‌های شیمیایی جایگزین رنگ‌های طبیعی شده‌اند.
قیمت محصولات دارایی بافی یزد
تابه‌اینجا هنر دارایی بافی را به‌طورکامل موردبررسی قرار دادیم و با بخش‌های مختلف آن آشنا شدیم، اما مسلما می‌دانید که قیمت‌گذاری محصولات هنری و دستساز چقدر سخت است. در رابطه با قیمت محصولات دارایی بافی نیز باید گفت که این موضوع به موارد مختلفی بستگی دارد. در این صنعت محصولات مختلفی آماده می‌شود مانند شال دارایی بافی یزد و … که عبارتند از:
- روتختی
- شال و روسری
- کوله پشتی
- رو بالشی
- مانتو
همان‌طورکه مشاهده می‌کنید، این محصولات تنوع بالایی دارند و مسلما برای تولید هرکدام به متریال و زحمت خاصی نیاز است. لذا نمی‌توان قیمت دقیق و مشخصی را برای هر محصول مشخص کرد و این موضوع کاملا به زحمت و مواد لازم برای آماده‌سازی محصول بستگی دارد.
جمع‌بندی
هنر دارایی بافی یکی از قدیمی‌ترین و جذاب‌ترین هنرهایی ایرانی است که قدمتی بالا دارد و در بسیاری از شهرهای ایران نیز به آن پرداخته شده است. البته یزد یکی از اصلی‌ترین خاستگاه‌های این هنر است، به‌طوری‌که در زمان حال نیز می‌توان کارگاه‌های مربوط به این صنعت را در بازارهای قدیمی این شهر مشاهده کرد. بنابراین اگر به یزد سفر کرده‌اید و به‌دنبال یک سوغاتی خاص می‌گردید، این محصولات از بهترین انتخاب‌ها خواهند بود. برای بدست آوردن اطلاعات بیشتر از سوغاتی های یزد می توانید به مطلب راهنمای خرید سوغات یزد سر بزنید.